فتق دیسک کمر یا دیسک کمر از عارضه بسیار رایجی است که گاهی برخی از افراد را درگیر می‌کند. ایجاد این مشکل علل مختلفی دارد، تنها یک دلیل مشخصی را نمی‌توان برای آن در نظر گرفت.
فتق دیسک، یکی از دلایل ایجاد کمردرد است و زمانی رخ می‌دهد که بخش نرم داخلی دیسک بین مهره‌ای از جای خود بیرون بزند و روی اعصاب اطراف فشار وارد کند.
این مشکل می‌تواند منجر به درد، بی‌حسی یا ضعف در پاها یا بازوها شود. وقتی می‌گوییم فردی دچار دیسک کمر شده، در واقع دچار فتق دیسک یا بیرون زدگی دیسک است. این وضعیت می‌تواند درد زیادی ایجاد کند و زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
دیسک کمر چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
ستون فقرات از چندین مهره و دیسک‌های انعطاف‌‌پذیر تشکیل شده است. دیسک‌ها بین مهره‌ها قرار دارند تا از ساییدگی و آسیب جلوگیری کنند. هر دیسک دارای مرکز ژله‌ای شکل و پوسته‌ای مقاوم است که از آن محافظت می‌کند.
وقتی دیسک پاره یا دچار بیرون زدگی می‌شود، این ماده ژله‌ای به بیرون راه پیدا می‌کند و می‌تواند بر روی اعصاب مجاور فشار وارد کند. نتیجه این فشار می‌تواند درد، بی‌حسی یا ضعف عضلانی باشد.
احتمال ایجاد آن در هر قسمت از ستون فقرات وجود دارد. گاهی برخی از افراد هیچ علائمی از فتق دیسک کمر را احساس نمی‌کنند و به همین جهت متوجه این بیماری نخواهند شد.
ساختار دیسک
دیسک به عنوان بالشتک بین دو مهره ستون فقرات قرار گرفته می‌شود و فشارهای وارد شده به ستون فقرات را جذب می‌کند، در واقع عملکرد بالشتک‌ها مانند کمک‌فنر است که منجر به خنثی شدن ضربات وارد شده به ستون فقرات می‌شود.
با گذشت زمان به دلیل فشاری که به دیسک وارد می‌شود، تغییر شکل می‌دهد و آنطور که باید عملکرد درستی نخواهند داشت.
زمانی که تحت فشار نیستند، ظاهری کروی شکل دارند و در صورت اعمال فشار، حالت تخم مرغی شکل به خود می‌گیرند.
خاصیت ارتجاعی دیسک بین مهره‌ای بستگی به مقدار آب موجود در قسمت مرکزی و سالم بودن حلقه فیبری دارد.
معمولا حرکات ناگهانی برای برداشتن اجسام سنگین باعث آسیب به این قسمت و در نهایت فتق دیسک می‌شود.
مطالب مرتبط: دیسک سیاه
دیسک کمر با چه علائمی همراه است
علائم و نشانه‌های این بیماری به محل قرارگیری دیسک و میزان فشار بر دیسک بستگی دارد. معمولا یک طرف از بدن دچار درد می‌شود:
- درد در پا یا بازو (بسته به محل دیسک)
- بی حسی و سوزن سوزن شدن در قسمت عصب آسیب دیده
- ضعف عضلانی
- تشدید درد هنگام عطسه، سرفه یا نشستن طولانی
علائم ذکر شده ممکن است در همه افراد وجود نداشته باشد، حتی برخی از افراد با وجود این که دچار دیسک کمر هستند، هیچ علائمی را احساس نخواهند کرد.
در مواقعی که گردن درد یا کمردرد شما به‌سمت پایین انتشار می‌یابد یا علائمی مانند بی‌حسی، گزگز و ضعف را احساس می‌کنید، باید حتما به فوق تخصص درد مراجعه کنید تا درمان شوید.
درد دیسک کمر چگونه است؟
درد ناشی از دیسک معمولا به صورت دردی عمیق، تیرکشنده یا سوزشی در ناحیه پایین کمر احساس می‌شود که می‌تواند به باسن، ران، پشت ساق یا حتی تا کف پا گسترش پیدا کند.
این درد اغلب در یک سمت بدن شدیدتر است و ممکن است با نشستن طولانی مدت، بلند کردن اجسام یا حتی عطسه و سرفه بدتر شود.
گاهی درد با بی حسی، گزگز یا ضعف عضلانی در پا همراه است. در موارد پیشرفته‌تر، ممکن است فرد در راه رفتن، ایستادن یا خم شدن دچار مشکل شود. درد معمولا با استراحت بهبود موقتی پیدا می‌کند؛ اما بدون درمان مناسب توسط متخصص درد، می‌تواند مزمن یا شدیدتر شود.
چه عواملی منجر به دیسک کمر می‌شود
فتق دیسک اغلب به‌دلیل ساییدگی ایجاد می‌شود. ساییدگی، با افزایش سن و به‌تدریج رخ می‌دهد. با افزایش سن بدن انعطاف‌پذیری کمتری دارد، حتی کشیدگی یا پیچ‌خوردگی جزئی، ممکن است به پارگی دیسک بینجامد.
به‌طور کلی نمی‌توان علت دقیق ایجاد چنین مشکلی را مشخص کرد. گاهی اوقات استفاده از عضلات کمر به جای عضلات پا و ران برای بلند کردن اجسام سنگین، منجر به این عارضه می‌شود. به‌ندرت اتفاقاتی مانند ضربه به کمر، منجر به چنین مشکلاتی می‌شود.
مطالب مرتبط: کشیدگی عضلانی کمر
عوامل خطرساز در ایجاد دیسک کمر
برخی از عوامل احتمال دیسک را افزایش می‌دهد که در ادامه همه موارد را برای شما ذکر خواهیم کرد:
وزن بدن
اضافه وزن یا چاقی باعث فشار بر دیسک کمر می‌شود.
شغل
برخی از افراد در مشاغلی فعالیت دارند که فشار زیادی به دیسک وارد می‌شود، بلند کردن اجسام سنگین، هل دادن، خم شدن به پهلو و پیچ‌خوردگی‌هایی که به‌صورت مکرر ایجاد شود، خطر ابتلا به فتق دیسک کمر را افزایش می‌دهد.
ژنتیک
برخی به‌صورت ژنتیکی دچار دیسک کمر هستند و افراد دیگر خانواده به این خاطر در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.
مصرف سیگار
سیگار کشیدن میزان اکسیژن‌رسانی را به دیسک کاهش می‌دهد و منجر به آسیب در این قسمت از بدن می‌شود.
دیسک کمر و بارداری
معمولا خانم‌ها طی بارداری علائم مختلفی از جمله تهوع صبحگاهی، سردردهای مکرر و دیگر مشکلات متفاوتی را طی این مدت تجربه می‌کنند. زمانی که بارداری به ماه پنجم تا هفتم می‌رسد، طی این زمان ممکن است کمردرد نیز احساس شود.
بر اساس مطالعات انجام شده کمردرد مرتبط با بارداری ممکن است تا 80 درصد از خانم‌ها رخ دهد. با این حال امکان ایجاد دیسک کمر در بارداری طی این مدت به ندرت و تنها امکان ایجاد آن در یک درصد از بارداری‌ها وجود دارد.
اگر قبل از بارداری، دیسک دارید باید ابتدا به درمان این عارضه بپردازید و بعد اقدام به بارداری کنید. چرا که بارداری به خودی خود به کمر فشار وارد می‌کند و اگر شما از قبل این مشکل را داشته باشید، درد کمر دوچندان خواهد شد.
بهترین روش درمانی که امروزه توسط متخصص‌های درد توصیه می‌شود، درمان کمردرد بدون جراحی است که به روش‌های غیرتهاجمی انجام می‌گیرد و نسبت به روش باز، بسیار بهتر است.
عوارض ناشی از دیسک
در موارد نادری ممکن است فتق دیسک به مشکلات جدی‌تری منجر شود:
- درد غیرقابل تحمل
- بی اختیاری ادرار یا مدفوع
- بی حسی شدید در اطراف لگن و پاها
در این شرایط مراجعه فوری به پزشک ضروری است.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
- انتشار درد به پا یا بازو
- بی حسی یا ضعف در اندام‌ها
- بی اختیاری ادرار یا مدفوع
- عدم توانایی انجام فعالیت‌های روزانه
تشخیص فتق دیسک کمر
برای تشخیص، پزشک ابتدا معاینات فیزیکی انجام می‌دهد و سوابق بیمار را بررسی می‌کند. اگر نیاز به بررسی بیشتر باشد، از روش‌های زیر کمک گرفته می‌شود:
- اشعه ایکس: برای رد سایر علل کمردرد.
- ام آر آی (MRI): تصویربرداری دقیق از دیسک و اعصاب.
- سی تی اسکن: بررسی دقیق ساختار ستون فقرات.
- میلوگرام: استفاده از ماده رنگی جهت مشاهده فشار بر نخاع.
- الکترومیوگرافی و تست هدایت عصبی: برای بررسی عملکرد اعصاب و عضلات.
درمان دیسک کمر
پزشک جهت درمان این بیماری، روش‌های غیر تهاجمی ساده را به‌عنوان اولین خط درمانی برای بیماران در نظر می‌گیرد. در ادامه هر یک از راهکارها را برای شما ذکر خواهیم کرد:
- استراحت نسبی
- فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی
- داروهای ضدالتهاب و شل کننده عضلانی
- تزریق اپیدورال یا دیسکوژل
- لیزر دیسک (درمان سرپایی و بدون نیاز به بیهوشی)
مواردی که به صورت حرفه‌ای در کلینیک درد انجام می‌گیرد به شرح زیر است:
- لیزر دیسک: با ایجاد سوراخ کوچک و بدون برش، بخش بیرون زده دیسک تبخیر می‌شود.
- تزریق اپیدورال: کاهش التهاب و درد برای توانایی شرکت در تمرینات توانبخشی.
- تزریق دیسکوژل: یکی از روش‌های نوین و موثر برای کاهش فشار از روی عصب.
اگر هر یک از موارد ذکر شده برای بیمار کارساز نباشد، در نهایت عمل را در نظر می‌گیرند، اما نه عملی که به‌صورت باز باشد. در واقع عمل به‌صورت بسته، به‌روش آندوسکوپی دیسک کمر برای بیمار انجام می‌شود تا عارضه بیمار به‌طور کلی رفع شود.
از روش‌های بدون جراحی رضایت بیشماری داشته‌ایم که یکی از بیماران از تجربه خود اینطور می‌گوید: حدود دو سه سالی کمر درد داشتم، طی شش ماه درد شدت پیدا کرده بود تا حدی که پای راستم بی حس میشد و نمی‌توانستم راه بروم فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهم.
پس از آشنایی با آقای دکتر متوجه شدم دچار بیرون زندگی حادی شده‌ام و باید تزریق دیسکوژل انجام دهم، پس از گذشت سه الی چهار روز پس از تزریق کاملا دردم تسکین پیدا کرد.
دیگر می‌توانم تمام کارها شخصی خودم را به راحتی انجام دهم؛ اما تا سه چهار ماه محدودیت‌هایی مانند خودداری از بلند اجسام سنگین دارم تا کاملا بهبود پیدا کنم. در نهایت از آقای دکتر دلشاد تشکر می‌کنم که دردهای من را تسکین دادند.
لیزر دیسک بدون نیاز به جراحی برای درمان
دکتر درد برای لیزر دیسک بی حسی موضعی و آرام بخشی را به بیمار تزریق می‌کند و نیازی به برش زدن طی عمل نیست.
معمولا روند این درمان حدود 15 دقیقه طول می‌کشد و بیمار پس از مدت کوتاهی می‌تواند حرکت کند و روز بعد به سرکار برود.
سوزنی با کمک اشعه ایکس وارد دیسک آسیب‌دیده می‌شود. با وجود پروب لیزری که از طریق سوزن وارد می‌شود، نوک لیزر در قسمت نرم قرار می‌گیرد.
پروب لیزری انرژی را به دیسک وارد کرده و بخش کوچکی از دیسک بیرون‌زده بخار می‌شود، در نتیجه فشار وارد شده روی اعصاب و نخاع کاهش می‌یابد.
تزریق اپیدورال برای تسکین درد
تزریق اپیدورال به عنوان داروی استروئیدی در برخی مواقع منجر به تسکین درد می‌شود. هدف از تزریق استروئید اپیدورال تنها تسکین درد است تا بیمار توانایی شرکت در توانبخشی داشته باشد.
مدت زمان بهبودی در هر فرد متفاوت است، به‌طور کلی بیماران با این روش تسکین درد موقتی را تجربه می‌کنند.
درمان پارگی دیسک کمر بدون جراحی
درمان پارگی دیسک کمر بدون جراحی کاملا امکان پذیر است، به خصوص اگر پارگی خفیف یا متوسط باشد. در این شرایط، بدن توانایی ترمیم و بهبود خود را دارد، در صورتی که تحت درمان‌های مناسب قرار گیرد. آقای دکتر یک برنامه درمانی جامع طراحی کرد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:
استراحت و کاهش فعالیت‌های سنگین
متخصص درد توضیح داد که در روزهای ابتدایی، استراحت نسبی برای کاهش التهاب و فشار روی دیسک برای درمان کمردرد بدون جراحی بسیار مهم است.
البته این به این معنا نیست که بیمار کاملا بی حرکت باشد. بلکه هدف کاهش فعالیت‌هایی است که باعث تشدید درد می‌شوند. بیمار در ابتدا مجبور بود که از فعالیت‌های شدید خودداری کند؛ اما پس از چند روز، احساس راحتی بیشتری داشت.
فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی
پزشک توضیح داد که تمرینات فیزیوتراپی به تقویت عضلات کمر و شکم کمک می‌کند و می‌تواند فشار روی دیسک را کاهش دهد.
این تمرینات همچنین باعث بهبود انعطاف پذیری و حرکت صحیح ستون فقرات می‌شود. فیزیوتراپیست‌ها در کلینیک برنامه‌ای ویژه برای بیمار طراحی کردند که شامل تمرینات کششی، تقویتی و اصلاحی برای وضعیت بدن بود.
تزریقات کم تهاجمی
در صورتی که درد کمر بسیار شدید باشد، ممکن است پزشک تزریق داروهای ضد التهاب در محل پارگی دیسک را پیشنهاد دهد. این تزریقات می‌توانند به کاهش التهاب و درد کمک کنند و دیگر نیازی به جراحی نداشته باشید.
تزریقات کم تهاجمی که در کلینیک آقای دکتر دلشاد انجام می‌شود، برای کاهش فشار روی عصب و تسکین درد موثر است.
اصلاح وضعیت بدنی و تغییر سبک زندگی
ایشان توضیح داد که یکی از علل اصلی دردهای کمر، وضعیت بدنی نادرست است. نشستن طولانی مدت و حرکت‌های ناگهانی می‌تواند فشار زیادی به ستون فقرات وارد کند.
بنابراین، آموزش روش‌های صحیح نشستن، ایستادن و خوابیدن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
داروهای ضدالتهاب و مسکن
در برخی موارد، داروهای ضدالتهاب برای کاهش درد و التهاب می‌توانند مفید باشند. به بیمار پیشنهاد داده شد که در مواقعی که درد شدت می‌یابد، از این داروها استفاده کند؛ اما در عین حال مراقب باشد که مصرف طولانی مدت آنها باعث عوارض جانبی نشود.
پس از گذشت چند ماه از درمان کمردرد بدون جراحی، بیمار اینطور گفت: آقای دکتر، من فکر نمی‌کردم که بدون جراحی این قدر راحت بشم. واقعا نمی‌دونستم که درمان‌های غیر جراحی می‌تونن این قدر موثر باشند و همچنین درمان اثرگذاری برای دیسک کمر در پاها نیز باشد.
تجربه این بیمار و بسیاری دیگر از بیماران نشان دهنده این است که در بسیاری از موارد برای درمان پارگی دیسک، جراحی تنها گزینه نیست.
راهکارهای خانگی برای درمان
علاوه بر داروهای مسکن توصیه شده توسط پزشک می‌توانید به این نکات جهت تسکین به روش خانگی توجه داشته باشید:
- استفاده از کمپرس سرد و گرم به صورت متناوب
- خودداری از استراحت بیش از حد
- انجام پیاده‌روی ملایم و حرکات کنترل شده
- اصلاح نحوه نشستن و ایستادن
- خودداری از بلند کردن وسایل سنگین به روش نادرست
راهکارهایی برای جلوگیری از دیسک کمر
برای کمک به جلوگیری از فتق دیسک باید به این نکات توجه داشته باشید:
- عضلات کمر و شکم خود را با ورزش تقویت کنید.
- وزن خود را در محدوده نرمال نگه دارید.
- وضعیت بدنی صحیح هنگام نشستن، ایستادن و بلند کردن اشیا را رعایت کنید.
- از استعمال دخانیات خودداری کنید.
آیا دیسک کمر خوب می‌شود؟
همانطور که گفتیم خط اول درمانی که برای بیماران در نظر گرفته می‌شود شامل استراحت، مصرف مسکن، فیزیوتراپی، تزریق و.. برای بهبودی است که اغلب افراد نهایت پس از گذشت 6 هفته بهبود پیدا می‌کنند.
در صورتی که علائم شما ادامه داشت، باید به متخصص درد مراجعه کنید تا به روش‌های غیر جراحی از جمله لیزر دیسک برای همیشه مشکل شما برطرف شود.
سوالات متداول
آیا دیسک کمر همیشه درد دارد؟
خیر. بسیاری از افراد ممکن است بدون هیچ علامتی دچار فتق دیسک باشند.
آیا فتق دیسک خود به خود درمان می‌شود؟
در موارد خفیف تا متوسط، با درمان‌های غیرجراحی می‌تواند بهبود یابد.
عمل جراحی دیسک چه زمانی لازم است؟
در صورتی که درمان‌های ابتدایی موثر نباشند یا علائم عصبی شدید (مانند بی اختیاری) وجود داشته باشد.
چه افرادی بیشتر در معرض خطر هستند؟
افراد با شغل‌های سنگین، چاق، سیگاری یا با سابقه خانوادگی دیسک بیشتر در معرض خطر هستند.
منابع:
National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS)
