آشنایی با فتق دیسک

ستون فقرات از چندین مهره و دیسک غضروفی تشکیل شده است. دیسک در بین مهره‌ها قرار دارد تا از ساییدگی جلوگیری کند. مرکز دیسک حاوی مایع ژله‌ای است و به قسمت بیرونی آن که جنسی سرسخت‌تر دارد، حلقه فیبری گفته می‌شود.

فتق دیسک زمانی ایجاد می‌شود که دیسک به‌صورت برآمده یا قسمت خارجی دیسک پاره شده باشد و محتویات درون آن، به بیرون بریزد. این فرایند می‌تواند عصب اطراف آن ناحیه را تحریک کند و تحت‌تاثیر قرار دهد که در نهایت منجر به درد، بی‌حسی و ضعف می‌شود.

احتمال ایجاد فتق دیسک در هر قسمت از ستون فقرات وجود دارد. گاهی برخی از افراد هیچ علائمی از فتق دیسک را احساس نمی‌کنند و به همین جهت متوجه این بیماری نخواهند شد.

ساختار دیسک

دیسک به عنوان بالشتک بین دو مهره ستون فقرات قرار گرفته می‌شود و فشارهای وارد شده به ستون فقرات را جذب می‌کند، در واقع عملکرد بالشتک‌ها مانند کمک‌فنر است که منجر به خنثی شدن ضربات وارد شده به ستون فقرات می‌شود. 

با گذشت زمان به دلیل فشاری که به دیسک وارد می‌شود، تغییر شکل می‌دهد و آنطور که باید عملکرد درستی نخواهند داشت.

زمانی که تحت فشار نیستند، ظاهری کروی شکل دارند و در صورت اعمال فشار، حالت تخم مرغی شکل به خود می‌گیرند. 

خاصیت ارتجاعی دیسک بین مهره‌ای بستگی به مقدار آب موجود در قسمت مرکزی و سالم بودن حلقه فیبری دارد. 

معمولا حرکات ناگهانی برای برداشتن اجسام سنگین باعث آسیب به این قسمت و در نهایت فتق دیسک می‌شود.

دیسک کمر یا فتق دیسک با چه علائمی همراه است

در اکثر مواقع فتق در ناحیه کمر ایجاد می‌شود، اما گاهی ممکن است در گردن نیز وجود داشته باشد. علائم و نشانه‌های این بیماری به محل قرارگیری دیسک و میزان فشار بر دیسک بستگی دارد. معمولا یک طرف از بدن دچار درد می‌شود، در ادامه هر یک از علائم را برای شما ذکر خواهیم کرد:

احساس درد در بازو یا پا

اگر فتق دیسک در پایین کمر ایجاد شده باشد، معمولا بیشترین درد در باسن، ران و ساق پا احساس می‌شود، همچنین ممکن است در قسمت‌های دیگر پا نیز درد احساس شود. اگر فتق دیسک در گردن ایجاد شده باشد، بیشترین درد را در شانه و بازو احساس خواهید کرد.

چنین دردهایی هنگام سرفه، عطسه یا هنگام حرکت در حالت و موقعیت‌های خاص ایجاد می‌شود. بسیاری از بیماران درد را به‌صورت سوزش توصیف می‌کنند.

بی‌حسی و سوزن سوزن شدن

بیماران در قسمتی که به‌دلیل بیرون زدگی دیسک، عصب آسیب دیده است، دچار بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن می‌شوند.

ضعف

ماهیچه‌هایی که توسط عصب آسیب دیده کار می‌کنند، ضعیف می‌شوند، این عارضه توانایی شما را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و در بلند کردن یا نگه داشتن وسیله‌ها با مشکل مواجه می‌شوید.

این نکته را به یاد داشته باشید، علائم ذکر شده ممکن است در همه افراد وجود نداشته باشد، حتی برخی از افراد با وجود این که دچار دیسک کمر هستند، هیچ علائمی را احساس نخواهند کرد.

در مواقعی که گردن درد یا کمردرد شما به‌سمت پایین انتشار می‌یابد یا علائمی مانند بی‌حسی، گزگز و ضعف را احساس می‌کنید، باید حتما به فوق تخصص درد مراجعه کنید تا درمان شوید.

چه عواملی منجر به دیسک کمر می‌شود

فتق دیسک کمر اغلب به‌دلیل ساییدگی ایجاد می‌شود. ساییدگی، با افزایش سن و به‌تدریج رخ می‌دهد. با افزایش سن بدن انعطاف‌پذیری کمتری دارد، حتی کشیدگی یا پیچ‌خوردگی جزئی، ممکن است به پارگی دیسک بینجامد.

به‌طور کلی نمی‌توان علت دقیق ایجاد چنین مشکلی را مشخص کرد. گاهی اوقات استفاده از عضلات کمر به جای عضلات پا و ران برای بلند کردن اجسام سنگین، منجر به فتق دیسک کمر می‌شود. به‌ندرت اتفاقاتی مانند ضربه به کمر، منجر به چنین مشکلاتی می‌شود.

عوامل خطرساز در ایجاد دیسک کمر

برخی از عوامل احتمال دیسک کمر را افزایش می‌دهد که در ادامه همه موارد را برای شما ذکر خواهیم کرد:

وزن بدن

اضافه وزن یا چاقی باعث فشار بر دیسک کمر می‌شود.

شغل

برخی از افراد در مشاغلی فعالیت دارند که فشار زیادی به دیسک کمر وارد می‌شود، بلند کردن اجسام سنگین، هل دادن، خم شدن به پهلو و پیچ‌خوردگی‌هایی که به‌صورت مکرر ایجاد شود، خطر ابتلا به فتق دیسک کمر را افزایش می‌دهد.

ژنتیک

برخی افراد به‌صورت ژنتیکی دچار دیسک کمر هستند و افراد دیگر خانواده به این خاطر در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.

مصرف سیگار

سیگار کشیدن میزان اکسیژن‌رسانی را به دیسک کاهش می‌دهد و منجر به آسیب در این قسمت از بدن می‌شود.

عارضه‌های ناشی از فتق دیسک کمر

گاهی اوقات این بیماری منجر به عارضه‌هایی نادر در افراد می‌شود که در صورت بروز چنین مشکلی باید سریعا به پزشک فوق تخصص درد مراجعه شود:

بدتر شدن درد

بی‌حسی و ضعف به ‎حدی افزایش می‌یابد که فعالیت‌های روزمره شما را مختل می‌کند.

اختلال در عملکرد روده و مثانه

بیمار اختیاری در کنترل مثانه ندارد و دچار بی‌اختیاری ادرار می‌شود.

بی‌حسی زین

حس در ناحیه لگن به‌تدریج از بین می‌رود و قسمت‌هایی مانند قسمت داخلی ران، پشت پاها و اطراف رکتوم بی‌حس می‌شود.

تشخیص فتق دیسک

هنگام مراجعه به فوق تخصص درد، معاینات فیزیکی برای بیمار انجام می‌شود. گاهی از شما خواسته می‌شود که دراز بکشید و پاهای خود را در حالت‌های مختلفی قرار دهید تا علت درد را به درستی تشخیص دهد.

معاینه عصبی برای بررسی چنین مواردی انجام می‌گیرد:

• قدرت عضلانی
• توانایی راه رفتن
• توانایی احساس لمس، تیزی نوک سوزن و…
• واکنش‌ها

در بیشتر موارد فتق دیسک با معاینه فیزیکی و با توجه به سوابق پزشکی بیمار تشخیص داده می‌شود. 

در صورتی که پزشک به بیماری‌های دیگر مشکوک باشد، باید متوجه شود که کدام عصب تحت تاثیر قرار گرفته است. 

در این مواقع برخی از آزمایش‌ها برای بیمار در نظر گرفته می‌شود که این موارد به شرح زیر است:

تصویربرداری

اشعه ایکس

فتق دیسک با تصویربرداری اشعه ایکس ساده قابل تشخیص نیست؛ اما می‌توان سایر علل کمردرد را مانند عفونت، تومور و مسائل مربوط به ستون فقرات یا شکستگی استخوان را رد کرد.

سی تی اسکن

سی تی اسکن مجموعه‌ای از اشعه ایکس است که برای عکسبرداری از ستون فقرات و ساختارهای اطراف آن از سوی پزشک تجویز می‌شود.

ام آر آی

امواج رادیویی و میدان مغناطیسی قوی برای ایجاد تصاویری از ساختارهای داخلی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.  

با استفاده از این تست می‌توان متوجه شد که محل دقیق دیسک آسیب‌دیده کجاست و کدام عصب تحت تاثیر قرار گرفته است.

میلوگرام

قبل از انجام سی تی اسکن، رنگی به مایع نخاعی تزریق می‌کنند. با انجام این آزمایش فشار روی نخاع یا اعصاب ناشی از فتق دیسک یا شرایط دیگر نشان داده می‌شود.

آزمایشات عصبی

الکترومیوگرافی و بررسی هدایت عصبی، میزان تکانه‌های الکتریکی در طول بافت عصبی را اندازه‌گیری می‌کند. چنین شرایطی به تعیین دقیق محل آسیب عصبی کمک می‌کند.

بررسی هدایت عصبی

با انجام تست تکانه‌های عصبی الکتریکی، عملکرد ماهیچه‌ها و اعصاب از طریق الکترودهایی که روی پوست قرار می‌گیرند، اندازه‌گیری خواهد شد.

الکترومیوگرافی (EMG)

در طول این روش تشخیصی، پزشک یک الکترود سوزنی را از طریق پوست وارد عضلات مختلفی می‌کند. 

با انجام این تست فعالیت الکتریکی عضلات هنگام انقباض و زمان استراحت مورد بررسی قرار می‌گیرد.

دیسک کمر چگونه درمان می‌شود

پزشک جهت درمان این بیماری، روش‌های غیر تهاجمی ساده را به‌عنوان اولین خط درمانی برای بیماران در نظر می‌گیرد. در ادامه هر یک از راهکارها را برای شما ذکر خواهیم کرد:

• استراحت کافی
• فیزیوتراپی
• کنترل وزن
• تجویز دارو
• تزریق

اگر هر یک از موارد ذکر شده برای بیمار کارساز نباشد، در نهایت عمل را  در نظر می‌گیرند، اما نه عملی که به‌صورت باز باشد. در واقع عمل به‌صورت بسته، به‌روش آندوسکوپی دیسک کمر برای بیمار انجام می‌شود تا عارضه دیسک کمر بیمار به‌طور کلی رفع شود.

لیزر فتق دیسک بدون نیاز به جراحی برای درمان

دکتر درد برای لیزر دیسک بی حسی موضعی و آرام بخشی را به بیمار تزریق می‌کند و نیازی به برش زدن طی عمل نیست. 

معمولا روند این درمان حدود ۱۵ دقیقه طول می‌کشد و بیمار پس از مدت کوتاهی می‌تواند حرکت کند و روز بعد به سرکار برود.

سوزنی با کمک اشعه ایکس وارد دیسک آسیب‌دیده می‌شود. با وجود پروب لیزری که از طریق سوزن وارد می‌شود، نوک لیزر در قسمت نرم قرار می‌گیرد. 

پروب لیزری انرژی را به دیسک وارد کرده و بخش کوچکی از دیسک بیرون‌زده بخار می‌شود، در نتیجه فشار وارد شده روی اعصاب و نخاع کاهش می‌یابد.

تزریق اپیدورال برای تسکین درد

تزریق اپیدورال به عنوان داروی استروئیدی در برخی مواقع منجر به تسکین درد می‌شود. هدف از تزریق استروئید اپیدورال تنها تسکین درد است تا بیمار توانایی شرکت در توانبخشی داشته باشد. 

مدت زمان بهبودی در هر فرد متفاوت است، به‌طور کلی بیماران با این روش تسکین درد موقتی را تجربه می‌کنند.

راهکارهای خانگی برای درمان فتق دیسک

علاوه بر داروهای مسکن توصیه شده توسط پزشک می‌توانید به این نکات جهت تسکین به روش خانگی توجه داشته باشید:

استفاده از کمپرس سرد و گرم

در ابتدا باید از کمپرس سرد برای تسکین درد و التهاب استفاده کرد. پس از چند روز باید از کمپرس گرم (گرمای ملایم) استفاده کنید.

خودداری از استراحت بیش از حد

ماندن در رختخواب منجر به سفت شدن مفاصل و تضعیف عضلات می‌شود که روند بهبودی را مختل می‌کند.  

پیشنهاد ما به شما این است که طی ۳۰ دقیقه استراحت داشته باشید و سپس فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی داشته باشید. از فعالیت‌هایی که منجر به بدتر شدن درد می‌شود، خودداری کنید.

شروع آرام فعالیت

هر حرکت یا فعالیتی که انجام می‌دهید، باید آهسته و کنترل شده باشد، به‌خصوص اگر هنگام خم شدن به جلو یا برای بلند کردن وسیله باشد.

راهکارهایی برای جلوگیری از فتق دیسک

برای کمک به جلوگیری از فتق دیسک باید به این نکات توجه داشته باشید:

ورزش

تقویت عضلات، باعث تثبیت و حمایت از ستون فقرات می‌شود و در نتیجه عملکرد صحیحی خواهد داشت.

حفظ وضعیت بدن در حالت مناسب

زمانی که بدن در وضعیت درستی قرار گرفته باشد، باعث کاهش فشار روی ستون فقرات و دیسک می‌شود. 

پشت خود را باید صاف و در یک راستا نگه دارید، به خصوص هنگامی‌ که طی مدت طولانی می‌نشینید. 

اجسام سنگین را باید طوری بلند کنید که کمر خم نشود، پاهای شما خم شود. پس از برداشتن وسیله، پاهای خود را صاف کنید.

محدوده وزن نرمال

اضافه وزن فشار زیادی به ستون فقرات و دیسک وارد می‌کند و فرد مستعد ابتلا به فتق دیسک می‌شود.

ترک مصرف سیگار

از مصرف هرگونه دخانیات برای جلوگیری از فتق دیسک باید خودداری کنید.