دردهای سایکوسوماتیک یا اختلال روان تنی
سایکوسوماتیک وضعیت روانی است که اغلب بدون هیچ دلیل مشخصی منجر به علائم فیزیکی می‌شود، این اختلال می‌تواند هر قسمتی از بدن را تحت تاثیر قرار دهد.
در حقیقت دردهای سایکوسوماتیک دردهایی با منشا اختلالات ذهنی یا احساسی مانند اضطراب و استرس هستند که منجر به دردهای جسمانی می‌شود. موثرترین درمان «کاهش استرس» است.
در دنیای پر‌استرس امروزی، بسیاری از افراد دچار دردهایی می‌شوند که منشاء مشخص جسمی ندارند. گاهی تمام آزمایش‌ها و بررسی‌های پزشکی طبیعی هستند، اما درد همچنان باقی است. این دردها معمولا با عنوان دردهای سایکوسوماتیک (Psychosomatic Pain) یا دردهای روان تنی شناخته می‌شوند.
به زبان ساده، وقتی ذهن و احساسات ما بر بدن تأثیر می‌گذارند و موجب بروز علائم جسمی می‌شوند، به آن اختلال سایکوسوماتیک یا بیماری روان تنی گفته می‌شود.
منظور از اختلال سایکوسوماتیک چیست
منظور از این اختلال یک وضعیت روانشناختی است که منجر به بروز علائم فیزیکی می‌شود و معمولا هیچ دلیل مشخصی برای بروز این علائم وجود ندارد.
افراد مبتلا به این بیماری ممکن است افکار یا نگرانی‌های بیش از حدی در خصوص علائم خود داشته باشند که بر توانایی عملکرد آنها تاثیر می‌گذارد.
معمولا علائم روانپزشکی در افراد مبتلا به این بیماری ایجاد نمی‌شود. بیماری سایکوسوماتیک اغلب منجر به علائم جسمی مانند دردهای جسمانی می‌شود.
زمانی که بیماران با دردهایی که علت مشخصی ندارند، به فوق تخصص درد مراجعه می‌کنند، ممکن است تشخیص از سوی پزشک، اختلال روانی باشد.
متخصصین بر این باورند افراد مبتلا به بیماری‌های روانی می‌توانند طیف وسیعی از علائم فیزیکی مانند تنش عضلانی، درد، سردرد، بی خوابی و احساس بی قراری را تجربه کنند.
به‌طور مثال در اغلب مواقع اضطراب منجر به معده درد در افراد می‌شود.
دردهای سایکوسوماتیک چیست؟
علائم بیماری سایکوسوماتیک بسیار متنوع است و ممکن است در بخش‌های مختلف بدن احساس شود.
رایج‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- سردردهای تنشی و میگرن عصبی
- درد عضلانی یا درد مزمن در ناحیه کمر و گردن
- درد سوماتیک (یعنی دردی با منشاء فیزیولوژیک بدون علت عضوی)
- مشکلات گوارشی مانند سایکوسوماتیک معده، زخم معده عصبی و IBS (روده تحریک‌پذیر)
- تپش قلب، احساس فشار در قفسه سینه
- خستگی مزمن یا تنگی نفس بدون دلیل پزشکی
- بی‌خوابی یا خواب‌های ناآرام
این علائم واقعی هستند، اما عامل اصلی آنها ذهن و احساسات ناآرام ماست.
سایکوسوماتیک یعنی چه و چه تفاوتی با بیماری روانی دارد؟
بیماری روانی مستقیماً بر ذهن و رفتار اثر می‌گذارد، اما در بیماری سایکوسوماتیک، تأثیر روان بر بدن ظاهر می‌شود؛ یعنی درد واقعی است ولی منشاء جسمی ندارد.
چگونه استرس روانی می‌تواند منجر به دردهای جسمانی شود
زمانی که بدن با خطری مواجه است، آماده می‌شود که با خطر مبارزه کند. بدن پر از دو هورمون استرس به نام آدرنالین و کورتیزول می‌شود.
در پی آن ضربان قلب و فشار خون افزایش پیدا می‌کند، اختلال در سیستم گوارشی ایجاد می‌شود و بر سیستم ایمنی بدن تاثیر می‌گذارد.
این شرایط منجر به مبارزه بدن با خطر می‌شود. در صورت برطرف شدن تهدید، بدن به حالت استراحت باز می‌گردد که این چرخه مشکل‌سازی نیست.
تنها در صورتی که استرس به‌طور مداوم وجود داشته باشد، به این معنی است سطح کورتیزول و آدرنالین شما دائما بالا خواهد بود و امکان برگشت بدن به حالت استراحت کمتر می‌شود.
این حالت می‌تواند تاثیر منفی بر اندام‌ها و عملکرد بدن داشته باشد. علاوه بر این اضطراب و افسردگی تحمل درد شما را کاهش می‌دهد. علائم استرس مزمن شامل موارد زیر است:
- سردرد
- میگرن
- تنش و درد عضلانی
- مشکلات گوارشی مانند اسهال، درد معده و تغییرات اشتها
- ایجاد مشکل یا اختلال خواب
- احساس ضعف یا سستی
از علائم فیزیکی ناشی از افسردگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد
- مشکلات گوارشی
- خستگی
- سردرد
- ایجاد مشکلات دیداری
علاوه بر این استرس و تروما می‌تواند باعث ایجاد اختلالات خود ایمنی مانند تیروئیدیت هاشیموتو، پسوریازیس، آرتریت روماتیسمی و… شود.
تفاوت درد سوماتیک و سایکوسوماتیک چیست؟
- درد سوماتیک (Somatic Pain): منشأ فیزیولوژیکی و واضح دارد، مثلاً آسیب عضلانی یا التهاب.
- درد سایکوسوماتیک: درد واقعی است اما علت جسمی قابل‌تشخیص ندارد و معمولا با استرس یا هیجانات مرتبط است.
به بیان ساده، درد سوماتیک از بدن آغاز می‌شود، اما درد سایکوسوماتیک از ذهن سرچشمه می‌گیرد.
چه افرادی دچار علائم جسمی ناشی از این اختلال می‌شوند
هر فردی ممکن است در هر سنی دچار علائم جسمانی شود. مطالعات نشان داده است که برخی از شرایط می‌تواند افراد را بیشتر در معرض علائم جسمی قرار دهد که این موارد به شرح زیر است:
- سابقه سوء استفاده جنسی
- سبک زندگی بی‌نظم
- مشکل در بیان احساسات
- سایر شرایط روانی مانند افسردگی یا اختلالات شخصیتی
- اعتیاد
- بیکاری
سایکوسوماتیک چگونه بر بدن تاثیر می‌گذارد
این اختلال می‌تواند هر قسمتی از بدن را تحت تاثیر قرار دهد. برخی از این نمونه‌ها به شرح زیر است:
- خستگی
- بی خوابی
- درد عضلانی و درد کمر
- فشار خون بالا
- مشکل در تنفس
- سو هاضمه
- سردرد و میگرن
- درد قفسه سینه
- ناتوانی جنسی
- درماتیت
- زخم معده
دردهای سایکوسوماتیک چگونه تشخیص داده می‌شود
زمانی که برای درمان دردهای خود به متخصص درد مراجعه می‌کنید، پزشک جهت تشخیص این موارد را در نظر می‌گیرد:
- بررسی سوابق بیماری
- معاینات بدنی
- بررسی نتایج آزمایشات
جهت تشخیص اختلال علائم جسمی، فرد باید چنین مواردی داشته باشد:
- یک یا چند علائم آزاردهنده یا مختل‌کننده زندگی روزمره
- سابقه وجود این علائم حداقل به مدت شش ماه
- وجود نگرانی و اضطراب در خصوص علائم
گاهی ممکن است پزشک برای رد سایر مشکلات احتمالی، آزمایش خون یا تصویربرداری را برای بیماران در صورت نیاز در نظر بگیرد.
درد سایکوسوماتیک چگونه درمان می‌شود
درمان بیماری‌های سایکوسوماتیک معمولا نیازمند یک رویکرد ترکیبی است که ذهن و بدن را هم‌زمان در نظر بگیرد.
مهم‌ترین روش‌های درمان شامل موارد زیر است:
روان‌درمانی:
به‌ویژه درمان شناختی–رفتاری (CBT) برای شناسایی و اصلاح الگوهای فکری ناسالم.
داروهای سایکوسوماتیک:
گاهی پزشک داروهای ضد اضطراب، ضد افسردگی یا تنظیم‌کننده خواب تجویز می‌کند.
آموزش و مدیریت استرس:
شامل تمرین‌های آرام‌سازی، تنفس عمیق، یوگا، مدیتیشن و ورزش منظم.
حمایت اجتماعی و هیجانی:
بیان احساسات و صحبت با درمانگر یا مشاور می‌تواند اثر چشمگیری در کاهش دردها داشته باشد.
نکته: درمان سایکوسوماتیک خانگی بدون نظر پزشک ممکن است موقتاً علائم را کاهش دهد، اما درمان اصلی نیاز به ارزیابی متخصص سایکوسوماتیک دارد.
آیا راهکاری برای جلوگیری وجود دارد
گاهی راهکارهای کاهش و مدیریت استرس می‌تواند در پیشگیری یا کاهش علائم جسمانی موثر باشد که این موارد به شرح زیر است:
- به‌طور منظم ورزش کنید.
- باید خواب کافی داشته باشید.
- از مصرف الکل و سیگار خودداری کنید.
- رژیم غذایی سالم و وزن مطلوبی داشته باشید.
- مدیتیشن را در برنامه خود قرار دهید.
- محدودیت‌های کاری برای کاهش فشار بر خود در نظر داشته باشید.
بیماری‌ها و اختلالات مرتبط با سایکوسوماتیک
از مهم‌ترین بیماری‌های روان‌تنی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زخم معده و سایکوسوماتیک معده
- سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)
- سردردهای تنشی و میگرندردهای عضلانی مزمن
- تپش قلب ناشی از اضطراب
- مشکلات پوستی ناشی از استرس (مثل اگزما یا کهیر)
این موارد در دسته‌ی اختلالات روان تنی یا بیماری‌های سایکوسوماتیک قرار می‌گیرند و امروزه در روانپزشکی و روان‌تنی به‌صورت تخصصی بررسی می‌شوند.
جمع بندی
سایکوسوماتیک یعنی چی؟ یعنی ذهن می‌تواند بدن را بیمار کند. وقتی اضطراب، خشم یا استرس را سرکوب می‌کنیم، بدن ما آن را به شکل درد، تپش قلب یا مشکلات گوارشی بروز می‌دهد.
شناخت و درمان به‌موقع بیماری‌های سایکوسوماتیک، کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد و از تبدیل اضطراب‌های روانی به دردهای مزمن جسمی جلوگیری می‌کند.
سوالات متداول
سایکوسوماتیک یعنی چه و چه فرقی با بیماری روانی دارد؟
سایکوسوماتیک یعنی تاثیر روان (افکار، هیجان، استرس) روی بدن که به شکل علائم جسمی بروز می‌کند. در بیماری روانی، مشکل عمدتا در حوزهٔ روان و رفتار است؛ در سایکوسوماتیک علائم فیزیکی واقعی وجود دارد که منشا عمده‌شان روانی است.
علائم بیماری سایکوسوماتیک چیست؟
علائم متنوع‌اند: درد مزمن (کمر، گردن، عضلات)، سردرد تنشی یا میگرن، مشکلات گوارشی (درد شکم، نفخ، سوءهاضمه)، تپش قلب، خستگی مزمن، اختلال خواب، و حتی تشدید مشکلات پوستی. آزمایش‌های پزشکی اغلب طبیعی‌اند یا با شدت علائم همخوانی کامل ندارند.
دردهای روان تنی بیشتر در چه قسمت‌هایی از بدن دیده می‌شوند؟
شایع‌ترین نواحی: سر (سردرد)، گردن و شانه، کمر، قفسهٔ سینه (تپش/فشار غیر قلبی)، شکم و دستگاه گوارش (سایکوسوماتیک معده، IBS)، عضلات و گاهی پوست.
آیا درد سایکوسوماتیک واقعی است؟
بله، درد سایکوسوماتیک واقعی و کارکردی است. بیمار آن را احساس می‌کند و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ اینکه علتش روانی است به معنی خیال یا صرفا ذهنی بودن نیست.
درمان سایکوسوماتیک چگونه انجام می‌شود؟
درمان معمولا چند وجهی است: روان‌درمانی (مثلا CBT)، مدیریت استرس و تمرین‌های آرام‌سازی، دارو درمانی برای اضطراب/افسردگی یا کنترل درد، توان‌بخشی/فیزیوتراپی و پیگیری چند تخصصی (روانپزشک، روانشناس، متخصص درد یا گوارش بسته به علامت).
آیا دارو برای سایکوسوماتیک مؤثر است؟
بله، دارو می‌تواند مؤثر باشد اما اغلب به‌تنهایی کافی نیست. ضدافسردگی‌ها (به‌خصوص برخی SSRI/SNRI یا داروهای با اثر ضد درد مرکزی) و داروهای ضد اضطراب ممکن است به کاهش علائم کمک کنند، به‌ویژه زمانی که اضطراب یا افسردگی همراه باشد.
چه متخصصی بیماری‌های روان تنی را درمان می‌کند؟
تیم درمانی معمولا شامل روانپزشک، روانشناس بالینی، پزشک متخصص روان تنی/سایکوسوماتیک (فلوشیپ روان تنی)، متخصص درد، و در صورت نیاز متخصص داخلی یا گوارش است. در عمل دکتر روان تنی یا متخصص سایکوسوماتیک نقش هماهنگ کننده دارد.
آیا مشکلات گوارشی هم می‌تواند سایکوسوماتیک باشد؟
بله. مواردی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، سوءهاضمه عملکردی، یا تشدید زخم معده تحت‌تأثیر استرس/اضطراب می‌توانند جنبهٔ سایکوسوماتیک داشته باشند (سایکوسوماتیک معده).
فلوشیپ سایکوسوماتیک چیست و چه تخصصی دارد؟
فلوشیپ روان تنی یا سایکوسوماتیک دوره تکمیلی تخصصی است که بر تعامل ذهن و بدن، تشخیص اختلالات روان تنی، و درمانهای میان رشته‌های (liaison psychiatry، مدیریت دردهای عملکردی) تمرکز دارد. پزشکان دارای این فلوشیپ مهارت تشخیص پیچیده و طراحی درمان ترکیبی دارند.
آیا استرس و اضطراب می‌توانند باعث دردهای فیزیکی شوند؟
بله؛ استرس و اضطراب از طریق محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–آدرنال، سیستم عصبی خودکار و تنش عضلانی می‌توانند منجر به درد، اختلال گوارشی، تپش قلب و سایر علائم جسمی شوند.
بیماری‌های شایع سایکوسوماتیک کدام‌اند؟
موارد رایج: سندرم روده تحریک‌پذیر، سردردهای تنشی/میگرن، فیبرومیالژیا (با مؤلفه‌های روانی-عملکردی)، درد مزمن اسکلتی‌عضلانی عملکردی، خستگی مزمن، و برخی مشکلات پوستی ناشی از استرس.
آیا بیماری‌های سایکوسوماتیک درمان قطعی دارند؟
بسیاری از بیماران با درمان مناسب (روان درمانی، دارو، مدیریت استرس) بهبود قابل توجهی پیدا می‌کنند؛ اما برخی موارد مزمن بوده و نیاز به مدیریت بلند مدت دارند. تشخیص و درمان زودهنگام شانس بهبودی کامل را افزایش می‌دهد.
آیا مراجعه به دکتر روان‌تنی ضروری است؟
اگر علائم تکراری و مزمن‌اند، زندگی روزمره را مختل می‌کنند، یا بررسی‌های پزشکی علت روشنی نشان نمی‌دهند، بله مراجعه به متخصص سایکوسوماتیک یا روان‌تنی توصیه می‌شود. ارزیابی تخصصی مسیر درمان را تسهیل می‌کند.
چه کسانی بیشتر در معرض اختلالات سایکوسوماتیک هستند؟
افراد با سابقه اضطراب یا افسردگی، کسانی که مهارت‌های ابراز هیجان ضعیفی دارند، افراد با سابقه تروما، کسانی که تحت استرس مزمن‌اند، و در برخی آمار زنان نسبتا بیشتر گزارش می‌شوند. همچنین محرومیت‌های اجتماعی یا حمایت ضعیف می‌تواند خطر را افزایش دهد.
4 پاسخ
سلام و احترام،آقای دکتر!واقعا خیلی ممنونم که زمان میذارید سوالاتو میخونین جواب میدین،در حالتیم که واقعا مستاصل شدم… من حدود دوسال پیش به روانپزشک مراجعه کردم که آسنترا100و الانزاپین2/5برای درمان افسردگیم تجویز کردن و از روند درمان راضی بودم تا چند ماه پیش که وقتی حالم بهتر شد،با مشورت پزشکم و تحت نظر ایشون بصورت تدریجی آسنترا رو به دوز50رسوندم که هنوزم میخورم و الانزاپین رو بدون عوارض قطع کردم.به دلایلی تصمیم گرفتم مراجعه مجدد به ایشون نداشته باشم ولی حالا که بعد از دوماه که از قطع الانزاپین میگذره و طی این مدت تحت استرسهای زیاد هم بودم،مشکلات روان تنی از جمله تپش قلب و تنگی نفس و گرفتگی کتف و سرگیجه پیدا کردم.در ضمن به دو روانپزشک معروف دیگه،یکبار مراجعه کردم که راضی نبودم و حالا خیلی ناامیدم و از درد،خسته و کلافه شدم.???شما میتونین بهم کمک کنین با تجویز کمترین داروی ممکن و حمایت روانی،بهبود پیدا کنم؟؟
نباید الانزاپین رو یهو قطع کنید؛ این کار رو باید تحت نظر روانپزشک و تدریجی انجام بدید.
باید در حال حاضر داروی جدید براتون تجویز بشه. باید به یک روانپزشک مراجعه کنید.
سلام و عرض ادب
من ۵ سال قبل بدنساز بودم. یه روز صبح هالتر رو دیدم تو حیاط و چون وزن ش یک سوم وزنه هایی بود که میزدم بدون گرم کردن در حد سی ثانیه اسکات زدم و درد شدید در ناحیه فتق شکمی چپ ایحاد شد. دکتر شیرازی متخصص ارولوژی گفت نزدیک فتق هست اما نمیخواد کاری کنی. رفتم چند تا دکتر اورولوژی و ارتوپد گفتن فتق ورزشی athletic hernia هست. یک سال با ضد التهاب خوردن و فیزیوتراپی درمان کردم بدون نتیجه. بعد سونوگرافی دادم گفتن هم فتق شکمی داخلی دارم و هم فتق ورزشی. دو سال بعد از این اتفاق عمل فتق شکمی توسط دکتر خیر اندیش انجام دادم. تا یک سال بی حس بود و بعدش یه دفعه بی حسی تبدیل شد به درد. یه فیزیوتراپ گفت عصب پودندال هست. اما یکی دیگه گفت عصب پودندال نیست، چون عصب پوندال عصب رسانی اسفنکترها رو داره. احتمالا عصب iliohypogastric یا ilioinguinal آسیب دیده. چند تا ارتوپد رفتم. ام آر آی و رادیولوژی و سونوگرافی چیزی نشون نداد. ده جلسه فیزیوتراپی رفتم نتیجه نداد. رفتم دکتر رفیع السادات متخصص مغز و اعصاب و چیزی تشخیص نداد. گفت نوار عصب برای عصب های بزرگ هست و عصب های این ناحیه رو نمیشه نوار عصب گرفت. آخر کار رفتم پیش متخصص درد و اون دو تا عصب رو با تزریق کورتون بلاک کرد اما فایده نداشت.
چون چیزی متوجه نشدن ربط ش دادن به عصب. اما ربطی به عصب نداره. بیشتر علائم نزدیک به پوبالجیا هست. اما پوبالجیا اگه عمل بخواد باید ام آر آی نشون بده. با فیزیوتراپی هم حل نشد. مشکل عصب هم نیست که عصب آسیب دیده باشه. ویتامین ب۱ و ب۶ و ب۱۲ و زینک و منیزیوم هم مصرف میکنم. بدون نتیجه. این جواب دکتر خیر اندیش هست که فتق شکمی رو عمل کردن:
بهتره دنبال درمانهای psychotherapy که معمولا شامل در مانهای دارویی و psychoanalysis باشید، صدمه اعصابی که گفتید فقط تا 6 ماه بعد از عمل آزار دهنده هست، و بهیچ وجه بعداز شش ماه ادامه پیدا نمی کند.
حالا به نظرتون باید چکار کنم؟
عصب iliohypogastric و ilioinguinal در نوار عصب و عضله نشون داده نمیشه. اینکه به بلاک جواب نداده دلیل نمیشه که قابل درمان نباشه.
توصیه ما اینه که یک مرتبه دیگه مراجعه کنید برای انجام بلاک در سطح بالاتر و حتی شاید تصمیم بر این باشه که چند مرتبه این بلاک‌ها انجام بشه.
چون از شیراز تشریف میارید قبل از اومدن حتما با این شماره هماهنگی انجام بدید:
09354331313