علائم و درمان سردرد خوشه ای
سردرد خوشه ای یا سردرد کلاستر نوع شدیدی از انواع سردردهاست. سردرد خوشه ای معمولا در نیمه شب با درد شدید در یک چشم یا اطراف یک چشم در یک طرف سر ایجاد می‌شود.
حملات مکرر به عنوان دوره‌های خوشه ای شناخته می‌شود که می‌تواند از هفته‌ها تا ماه‌ها طول بکشد، در پی این شرایط بیمار دوره‌ای بهبودی را تجربه خواهد کرد. در طول دوره بهبودی طی ماه‌ها و گاهی حتی سال‌ها سردرد در بیمار رخ نمی‌دهد.
خوشبختانه این نوع سردرد بسیار نادر است و بیماری تهدیدکننده‌ای نیست. بیمار می‌تواند با مراجعه به متخصص درد تعداد دفعات سردرد خوشه ای را کاهش دهد.
این نوع سردرد بیشتر در سنین نوجوانی و میانسالی مشاهده می‌شود؛ اما، امکان ایجاد آن در هر سنی وجود دارد.
سردرد خوشه ای چه علائمی دارد؟
سردرد خوشه ای معمولا به سرعت و بدون هیچ هشداری ظاهر می‌شود، با این حال ممکن است در ابتدا حالت تهوع و حساسیت به نور داشته باشید. نشانه‌های رایج هنگام سردرد شامل موارد زیر است:
- درد در پشت یا اطراف چشم که ممکن است به سایر نواحی صورت، سر و گردن سرایت کند.
- ایجاد درد یک طرفه
- ایجاد اشک در چشم
- گرفتگی یا آبریزش بینی در سمت دردناک
- تعریق پیشانی یا صورت در سمت دردناک
- رنگ پریدگی صورت
- تورم اطراف چشم در سمت دردناک
- افتادگی پلک در سمت دردناک
ویژگی سردرد خوشه ای
سردرد خوشه ای معمولا از چند هفته تا چند ماه ادامه دارد و ممکن است در زمان و فصل مشخصی رخ دهد. به‌طور مثال می‌تواند به‌صورت فصلی ایجاد شود مانند هر بهار یا هر پاییز.
اغلب افراد «سردرد خوشه ای اپیزودیک» دارند. در سردرد خوشه ای اپیزودیک، به مدت یک هفته تا یک سال رخ می‌دهد و به دنبال آن یک دوره بهبودی بدون درد تجربه خواهد شد که این دوره بهبودی می‌تواند تا 12 ماه باشد.
سردرد خوشه ای مزمن ممکن است تا بیش از یک سال ادامه داشته باشد یا دوره‌های بهبودی تنها کمتر از یک ماه ایجاد شود. طول دوره سردرد خوشه ای به این صورت است:
- سردرد هر روز و گاهی چندین بار در روز اتفاق می‌افتد.
- یک حمله می‌تواند از 15 دقیقه تا سه ساعت ادامه داشته باشد.
- این حملات اغلب هر روز در زمان مشخصی رخ می‌دهد.
- بیشتر حملات هنگام شب، معمولا 1 تا 2 ساعت پس از رفتن به رختخواب، رخ می‌دهد.
- درد معمولا به همان شکل که ناگهانی ایجاد می‌شود، به‌صورت ناگهانی نیز بهبود پیدا می‌کند.
- اکثر افراد پس از حملات با این حال که درد ندارند؛ اما، احساس خستگی می‌کنند.
زمانی که باید به پزشک مراجعه کنید
اگر به‌تازگی مبتلا به سردرد خوشه ای شده‌اید، برای انجام موثرترین درمان‌ها باید به پزشک مراجعه کنید. سردرد، حتی زمانی که بسیار شدید باشد، در اغلب مواقع نشانه بیماری زمینه‌ای نیست.
در برخی از مواقع سردرد گاهی می‌تواند نشان‌دهنده یک بیماری زمینه‌ای جدی مانند تومور مغزی یا پارگی رگ خونی ضعیف (آنوریسم) باشد.
اگر سابقه سردرد دارید و الگوی سردرد تغییر کرد یا به‌طور ناگهانی شکل سردرد متفاوت شد، باید به پزشک مراجعه کنید.
اگر هر یک از نشانه‌های زیر را دارید، باید به دنبال مراقبت‌های اورژانسی باشید:
- سردرد شدید و ناگهانی مانند رعد و برق
- اگر سردرد همراه با تب، تهوع یا استفراغ، سفت شدن گردن، تشنج، بی حسی یا مشکل در صحبت کردن بود، می‌تواند نشان‌دهنده برخی از مشکلات مانند سکته مغزی، مننژیت، آنسفالیت یا تومور مغزی باشد.
- سردرد پس از ضربه به سر حتی اگر ضربه جزئی باشد، به خصوص زمانی که بدتر شود.
- سردرد ناگهانی و شدید که شبیه به سردردهایی که در گذشته داشته‌اید، نیست.
- سردردی که در طول روز بدتر می‌شود و الگوی آن تغییر می‌کند.
علت ایجاد سردرد خوشه ای چیست؟
علت ایجاد سردرد خوشه ای مشخص نیست؛ اما، الگوهای آن نشان می‌دهد که هیپوتالاموس در ایجاد چنین مشکلی نقش دارد.
برخلاف میگرن و سردرد تنشی، سردرد خوشه ای معمولا با محرک‌هایی مانند غذاها، تغییرات هورمونی یا استرس مرتبط نیست.
با این حال زمانی که شروع می‌شود، نوشیدن الکل ممکن است منجر به سرعت بخشیدن آن شود. به همین جهت افرادی که سابقه این نوع سردرد را دارند، باید از مصرف آن خودداری کنند.
سایر محرک‌های احتمالی شامل استفاده از داروهایی مانند نیتروگلیسیرین دارویی است که برای درمان بیماری قلبی استفاده می‌شود.
عوامل خطرساز در ایجاد سردرد خوشه ای
عوامل خطر در ایجاد سردرد خوشه ای به شرح زیر است:
جنسیت
آقایان بسیار بیشتر از خانم‌ها به سردرد خوشه ای مبتلا می‌شوند.
سن
اکثر افرادی که دچار این نوع سردرد می‌شوند، بین 20 تا 50 سال هستند. اگر چه امکان ایجاد این بیماری در هر سنی وجود دارد.
مصرف سیگار
بسیاری از افراد که دچار سردرد خوشه ای می‌شوند، سیگاری هستند.
مصرف الکل
نوشیدن الکل در طول دوره سردردهای خوشه ای ممکن است خطر حمله را افزایش دهد.
سابقه خانوادگی
افرادی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند، در واقع اگر والدین، خواهر یا برادر سردرد خوشه ای داشته باشند، ممکن است خطر ابتلا به این نوع سردرد در فرد نیز افزایش پیدا کند.
سردرد خوشه ای چگونه تشخیص داده می‌شود؟
سردرد خوشه ای، درد و الگوی مشخصی از حملات را دارد. پزشک با توجه به توصیف شما از حملات، از جمله درد، محل بروز، شدت سردرد و علائم این نوع سردرد را تشخیص می‌دهد.
این که سردرد شما چند وقت یکبار و چه مدت طول می‌کشد، از عوامل بسیار مهمی جهت تشخیص هستند. پزشک شما سعی می‌کند که با استفاده از روش‌های خاصی، نوع و علت سردرد را مشخص کند.
معاینه عصبی
معاینه عصبی ممکن است به پزشک شما کمک کند تا علائم فیزیکی یک اختلال را تشخیص دهد. پزشک روش‌های مختلفی را برای ارزیابی عملکرد مغز به کار می‌گیرد از جمله بررسی و آزمایش حواس، اعصاب و….
تصویربرداری
اگر سردردهای غیرمعمول یا پیچیده یا معاینه عصبی غیر طبیعی دارید، ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری را برای رد سایر شرایط جدی‌تر در نظر بگیرد مانند تومور یا آنوریسم.
آزمایش‌های متداول تصویربرداری به شرح زیر است:
- ام آر آی
- سی تی اسکن
سردرد خوشه ای چه درمانی دارد
هیچ درمانی برای آن وجود ندارد. هدف از درمان کاهش شدت درد، کوتاه کردن دوره سردرد و جلوگیری از حملات است.
از آنجایی که درد به‌صورت ناگهانی ایجاد می‌شود و ممکن است طی مدت کوتاهی فروکش کند، بررسی و درمان سردرد خوشه ای بسیار دشوار است؛ زیرا، به داروهایی که تسکین فوری را به همراه دارد، نیاز خواهد داشت.
درمان سردرد حاد
راهکارهای درمانی سریعی که توسط پزشک انجام می‌شود به شرح زیر است:
اکسیژن
استنشاق کمی اکسیژن از طریق ماسک، تسکین چشمگیری را به‌همراه دارد. اثرات این روش ایمن را می‌توان طی 15 دقیقه احساس کرد. اکسیژن به‌طور کلی بی‌خطر و بدون عارضه است.
تریپتان‌ها
نوعی تزریق سوماتریپتان که معمولا برای درمان میگرن کاربرد دارد نیز یک روش درمانی موثر برای سردرد خوشه ای حاد است.
اکتروتاید
یک نسخه مصنوعی از تزریق هورمون مغزی، سوماتواستاتین است که برای درمان سردرد خوشه ای افراد موثر است.
بی حس کننده موضعی
اثر بی حس کننده موضعی مانند لیدوکائین ممکن است در مقابل درد ناشی از سردرد خوشه ای در برخی از افراد زمانی که از طریق بینی اسپری می‌شود، موثر باشد.
دی هیدروارگوتامین
تزریق این داروی مسکن برای برخی از افراد مبتلا به سردرد خوشه ای می‌تواند بسیار موثر عمل کند.
موثرترین دارو برای سردرد خوشه‌ای
اکسیژن درمانی خالص از طریق ماسک و تزریق زیرجلدی سوماتریپتان، جزو گزینه‌های موثر برای درمان سردرد خوشه ای باشد، به‌خصوص در مراحل ابتدایی حمله.
با مراجعه به متخصص سردرد خوشه ای یا همان متخصص درد بهترین روش درمانی را با توجه به شرایط شما توصیه خواهد کرد.
قرص سردرد خوشه‌ای
برخی داروهای تجویزی مانند تریپتان‌ها در قالب قرص یا اسپری برای کنترل سریع حمله‌ها استفاده می‌شوند؛ اما قرص‌ها معمولا برای شروع درد مناسب نیستند و مصرف زودهنگام ضروری است. مصرف قرص و هر داروی دیگری باید با توصیه پزشک باشد.
بیشتر بخوانید: علت سردرد پیشانی و راهکارهای درمانی
آیا سردرد خوشه‌ای خطرناک است؟
سردرد خوشه ای با اینکه باعث درد شدید و ناگهانی در یک طرف سر می‌شود؛ اما خطرناک نیست. شدت و تکرار آن می‌تواند کیفیت زندگی را به شدت کاهش دهد و نیاز به درمان تخصصی دارد.
سردرد خوشه‌ای در کودکان
این نوع سردرد در کودکان نادر است؛ اما ممکن است در سنین پایین هم بروز کند. تشخیص در کودکان دشوارتر است و معمولا با علائمی مانند بی‌قراری، ریزش اشک چشم و پرخاشگری مشاهده می‌شود.
تفاوت سردرد خوشه‌ای و میگرن
سردرد خوشه‌ای و میگرن هر دو با درد شدید همراه هستند؛ اما تفاوت‌هایی اساسی دارند. سردرد خوشه‌ای معمولا به صورت حملات شدید، کوتاه مدت و مکرر در یک طرف سر و اطراف چشم، بروز می‌کند و اغلب در یک بازه زمانی مشخص از روز یا شب اتفاق می‌افتد.
در مقابل، میگرن ممکن است چندین ساعت یا حتی روز طول بکشد و با علائمی مانند تهوع، حساسیت به نور و صدا همراه باشد.
نوع خوشه‌ای معمولا بی‌قرارکننده است و افراد مبتلا به میگرن بیشتر تمایل دارند در محیطی ساکت و تاریک استراحت کنند.
سوالات متداول (FAQ)
سردرد خوشه‌ای چیست؟
نوعی از سردرد شدید و یک طرفه که به صورت دوره‌ای و منظم در طول شبانه روز تکرار می‌شود.
علت سردرد خوشه‌ای چیست؟
علت دقیق سردرد کلاستر مشخص نیست؛ اما عواملی مانند اختلالات هیپوتالاموس، مصرف الکل یا تغییرات خواب می‌توانند نقش داشته باشند.
چه موقع باید به متخصص سردرد خوشه‌ای مراجعه کرد؟
در صورت تکرار حملات، عدم پاسخ به درمان‌های عمومی یا بروز علائم غیر عادی مانند افت بینایی، مراجعه به متخصص ضروری است.
درمان سر درد خوشه‌ای چقدر طول می‌کشد؟
مدت درمان بسته به شدت، تعداد حملات و پاسخ به داروها متفاوت است؛ اما معمولا ترکیبی از داروی سریع و پیشگیرانه نیاز است.
آیا سردرد خوشه‌ای ارثی است؟
در برخی افراد زمینه خانوادگی وجود دارد؛ اما نقش ژنتیک هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است.
منابع:
